Fundusze inwestycyjne

• W przypadku SFIO co do zasady stosuje się wymagania przewidziane dla FIO.

• Wyjście z inwestycji w SFIO może być trudniejsze niż w przypadku FIO. Jeżeli statut SFIO wskazuje wprost kto może zostać jego uczestnikiem lub określa kryteria, które muszą spełnić jego uczestnicy, wówczas w statucie mogą zostać określone szczególne warunki, w jakich uczestnik może żądać odkupienia jednostki uczestnictwa przez fundusz. Dotyczy to w szczególności terminu, w którym uczestnik powinien zgłosić zamiar żądania odkupienia jednostki uczestnictwa lub terminu, w którym nastąpi wypłata kwoty z tytułu odkupienia tych jednostek.

• SFIO może prowadzić bardziej ryzykowną politykę inwestycyjną niż FIO. Może on stosować politykę inwestycyjną FIZ, jeżeli statut SFIO przewiduje, że jego uczestnikami mogą być wyłącznie:

  • osoby prawne,

  • jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej,

  • osoby fizyczne, które dokonają jednorazowej wpłaty do funduszu równowartość 40 000 euro.

Czym różnią się od FIO?

1. Polityka inwestycyjna

Fundusze inwestycyjne zamknięte mają mniej restrykcyjne wymagania co do celu i polityki inwestycyjnej. Mogą lokować aktywa w instrumenty niedopuszczalne dla FIO, np. udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, nieruchomości, wierzytelności, czy instrumenty towarowe (np. surowce, metale szlachetne), jak również w znacznie większym stopniu lokować w papiery wartościowe nienotowane na giełdach. FIZ mogą również większą część swoich aktywów lokować w papiery wartościowe jednego emitenta. Szczegółowe zasady inwestowania powinny wynikać ze statutu FIZ. Umożliwia to stosowanie strategii niedostępnych dla FIO. Dla inwestora oznacza to większe ryzyko zmienności wartości inwestycji w fundusz czy większe ryzyko płynności funduszu, utrudniające wyjście z inwestycji.

2. Udziały w funduszu - certyfikaty inwestycyjne a jednostki uczestnictwa

• Uczestnicy FIZ nabywają certyfikaty inwestycyjne, a uczestnicy FIO jednostki uczestnictwa.

• Certyfikaty inwestycyjne mogą być zbywane różnym podmiotom (w drodze sprzedaży lub darowizny), podczas gdy jednostki mogą być jedynie odkupione przez fundusz w celu umorzenia.

• Certyfikaty inwestycyjne, podobnie jak jednostki uczestnictwa, podlegają dziedziczeniu.

• Zbywanie i odkupowanie jednostek uczestnictwa FIO nie może następować rzadziej, niż raz na 7 dni. Najczęściej odbywa się w każdym dniu roboczym. Podczas gdy emisje certyfikatów inwestycyjnych FIZ odbywają się w seriach. O liczbie i terminie emisji decyduje statut funduszu oraz dokumenty ofertowe dla danej emisji. Wyjątkiem jest tzw. fundusz portfelowy, który podobnie jak fundusze otwarte emituje certyfikaty w sposób ciągły. Natomiast wykupy certyfikatów przez FIZ mają miejsce wyłącznie, gdy przewiduje to statut funduszu.

• Fundusz może wyemitować tylko jedną serię certyfikatów, ale nierzadko dokonuje wielu kolejnych emisji. Inwestor może złożyć formularz zapisu na certyfikaty tylko w okresie przyjmowania zapisów na certyfikaty danej emisji (serii). Termin przyjmowania zapisów określany jest w dokumentach ofertowych, tj. w warunkach emisji certyfikatów, prospekcie emisyjnym lub memorandum informacyjnym.

Fundusze inwestycyjne zamknięte (publiczny FIZ)

To fundusze, których certyfikaty inwestycyjne są emitowane w drodze oferty publicznej lub notowane są na rynku regulowanym (np. Giełdzie Papierów Wartościowych) lub w alternatywnym systemie obrotu. Oznacza to konieczność sporządzenia prospektu emisyjnego lub memorandum inwestycyjnego, chyba że z uwagi na charakter oferty (np. jej wielkość) przepisy zwalniają z takiego obowiązku. Wymagana jest także publikacja bieżących i okresowych raportów. Utworzenie takiego funduszu wymaga zezwolenia KNF. Szerszy i łatwiejszy dostęp do informacji niż w przypadku niepublicznych FIZ sprawia, że certyfikaty funduszu dostępne są dla inwestorów nieprofesjonalnych. Fundusz taki może jednak, jak wszystkie FIZ, prowadzić bardziej ryzykowną politykę inwestycyjną niż przeznaczony dla inwestorów nieprofesjonalnych FIO.

Fundusze inwestycyjne zamknięte (niepubliczne FIZ)

To fundusze, których certyfikaty inwestycyjne nie są notowane na rynku regulowanym (np. Giełdzie Papierów Wartościowych) lub w alternatywnym systemie obrotu ani nie były przedmiotem oferty publicznej. Utworzenie niepublicznego FIZ nie wymaga zezwolenia KNF.

Z uwagi na mniejszy zakres obowiązków informacyjnych oraz ograniczony nadzór KNF, krąg dopuszczalnych inwestorów jest ograniczony. Osoby fizyczne mogą inwestować w niepubliczne FIZ jedynie, gdy ich statut to przewiduje, zaś minimalna inwestycja wynosi co najmniej równowartość w złotych kwoty 40 000 euro.

Wycena tytułów uczestnictwa

FIZ wycenia swoje aktywa i ustala wartość aktywów przypadającą na certyfikat inwestycyjny z częstotliwością określoną w statucie, nie rzadziej jednak niż raz na 3 miesiące.

Zakończenie inwestycji w FIZ

Jeśli statut funduszu to przewiduje, wyjście z inwestycji w FIZ może odbywać się poprzez wykupienie certyfikatów inwestycyjnych przez fundusz. W takim przypadku ze statutu funduszu wynikają przesłanki, tryb i warunki wykupu. Wykup może nastąpić na żądanie uczestnika albo w sposób automatyczny – niezależnie od złożenia takiego żądania. W przypadku wykupu realizowanego na żądanie uczestnika, statut funduszu określa sposób oraz terminy, w których możliwe jest składanie żądań wykupu certyfikatów. Fundusz ma swobodę przy ustalaniu częstotliwości wykupów – dni wykupu mogą przypadać raz na kwartał, raz w roku lub nawet rzadziej. W przypadku braku wykupów certyfikatów inwestycyjnych, inwestorom pozostaje możliwość zbycia certyfikatów.

W przypadku niepublicznego FIZ brak rynku zorganizowanego powoduje, że znalezienie nabywcy może być trudne.

W przypadku publicznych FIZ, dzięki notowaniu na rynku zorganizowanym znalezienie nabywcy powinno być łatwiejsze. Nie zawsze jednak płynność będzie na tyle duża, aby możliwa była szybka sprzedaż posiadanych certyfikatów. Ponadto cena oferowana przez innych nabywców może być niższa od wartości aktywów netto na certyfikat, ustalanej przez fundusz.

W przypadku funduszy utworzonych na czas określony, zakończenie inwestycji nastąpi również po upływie czasu, na jaki został utworzony fundusz, po zakończeniu jego likwidacji.

Czy zawsze można wykupić certyfikaty? Ryzyko płynności i redukcje

• Z uwagi na mniejsze ograniczenia inwestycyjne, aktywa FIZów zwykle są znacznie mniej płynne od aktywów FIO. Zbycie określonych lokat przez fundusz natychmiast lub nawet w krótkim czasie mogłoby istotnie negatywnie wpłynąć na cenę uzyskaną ze zbycia tych lokat, obniżając stopę zwrotu funduszu.

• W przypadku lokowania aktywów w lokaty o bardzo niskiej płynności (np. nieruchomości), FIZ może w ogóle nie wykupować wyemitowanych certyfikatów inwestycyjnych. W takim przypadku zakończenie inwestycji może nastąpić jedynie poprzez zbycie certyfikatów innym podmiotom chętnym do uczestniczenia w inwestycji lub – w przypadku funduszu utworzonego na czas określony – po upływie czasu na jaki został utworzony fundusz i po likwidacji funduszu.

• Zdecydowana większość statutów FIZ przewiduje jednak możliwość wcześniejszego wykupienia wyemitowanych certyfikatów, na żądanie uczestnika. Ponieważ żądania wykupu znacznej liczby certyfikatów mogłyby istotnie wpłynąć na funkcjonowanie i wyniki funduszy, statuty zawierają postanowienia ograniczające możliwość wykupu, np. z uwagi na brak aktywów płynnych, dużą skalę wykupów w poprzedzającym okresie.

• Najczęściej statuty przewidują konieczność złożenia żądania wykupu z odpowiednim wyprzedzeniem lub przewidują możliwość redukcji żądań wykupu, uzależniając przeprowadzenie wykupu certyfikatów w danym dniu wykupu np. od wysokości posiadanych przez fundusz środków płynnych (przede wszystkim środków pieniężnych na rachunkach bankowych).

• Może to skutkować brakiem przeprowadzenia wykupu lub redukcją zgłoszonych żądań wykupu, które teoretycznie powinny podlegać realizacji w danym dniu wykupu. Tym samym może okazać się, że w danym dniu wykupu fundusz będzie mógł odmówić dokonania wykupu certyfikatów lub wykupi znacznie mniej, niż oczekiwali inwestorzy.

• Towarzystwo funduszy inwestycyjnych jako organ zarządzający FIZ może również podjąć decyzję o zmianie statutu funduszu w zakresie jego polityki inwestycyjnej, co może skutkować zmianami stopnia ryzyka płynności, czy w zakresie zasad przeprowadzania wykupów certyfikatów.

Gdzie znaleźć najistotniejsze informacje o inwestycjach w FIZ i jak je czytać?

Niezwykle istotnym jest, żeby przed zainwestowaniem zapoznać się z dokumentami regulującymi funkcjonowanie funduszu oraz informacjami o emitowanych certyfikatach inwestycyjnych.

Takimi dokumentami są:

1. Warunki emisji – dla FIZ niepublicznego

• Dokument ten jest dołączany do propozycji nabycia certyfikatów inwestycyjnych, razem z informacją o miejscach, w których można zapoznać się z treścią statutu FIZ będącego emitentem.

• Warunki emisji zawierają informacje o czynnikach ryzyka związanych z inwestycją, dane o emisji, emitencie i jego działalności, dane o depozytariuszu, dane o towarzystwie, osobach zarządzających i znaczących akcjonariuszach, informacje o ocenach emitenta i jego sprawozdaniach finansowych.

• Na uwagę zasługuje opis czynników ryzyka dla nabywcy certyfikatu inwestycyjnego, w szczególności wskazanie czynników związanych bezpośrednio z polityką inwestycyjną emitenta, w tym jego lokatami, oraz ograniczeniami w zbywalności certyfikatów inwestycyjnych, a także opis sposobu zarządzania czynnikami ryzyka.

• Warunki emisji nie podlegają zatwierdzeniu przez KNF.

Prospekt – dla FIZ publicznego

• W przeciwieństwie do warunków emisji, dokument ten jest udostępniany do publicznej wiadomości, zwykle na stronie internetowej towarzystwa zarządzającego danym FIZ, firmy inwestycyjnej oferującej certyfikaty.

• Prospekt w przeciwieństwie do warunków emisji podlega zatwierdzeniu przez KNF.

• Zatwierdzając prospekt, KNF nie weryfikuje ani nie zatwierdza modelu biznesowego FIZ, metod prowadzenia działalności gospodarczej oraz sposobu jej finansowania. Ocenie nie podlega również prawdziwość zawartych w prospekcie informacji, ani poziom ryzyka związanego z prowadzoną przez FIZ działalnością oraz ryzyka inwestycyjnego związanego z nabyciem certyfikatów.

• KNF zatwierdzając prospekt weryfikuje głównie czy prospekt odpowiada wymogom formalnym dotyczącym zakresu informacji umieszczanych w prospekcie.

• Prospekt zawiera podsumowanie, które przedstawia kluczowe informacje potrzebne inwestorom do zrozumienia charakteru FIZ i certyfikatów inwestycyjnych.

• Podobnie jak w przypadku warunków emisji na szczególną uwagę zasługują informacje o czynnikach ryzyka dla nabywcy certyfikatu inwestycyjnego, np. ryzyko płynności, ryzyko braku płynności certyfikatów inwestycyjnych, ryzyko wykupu certyfikatów czy ryzyko zmiany statutu funduszu.

2. Informacja dla klienta alternatywnego funduszu inwestycyjnego

• Przy emisji certyfikatów inwestycyjnych towarzystwo powinno udostępnić inwestorowi informację dla klienta alternatywnego funduszu inwestycyjnego, umożliwiając zapoznanie się z nią przed objęciem certyfikatów. Zakres tych informacji jest szczegółowo wskazany w ustawie o funduszach. Najczęściej takie informacje stanowią część prospektu emisyjnego lub warunków emisji.

3. Dokument Kluczowych Informacji (KID)

• W przypadku oferowania funduszy zamkniętych inwestorom nieprofesjonalnym, powinien zostać sporządzony dokument zawierający kluczowe informacje o funduszu. Dokument ten jest w znacznym stopniu sformalizowany, a jego format i treść określają szczegółowo przepisy Unii Europejskiej.

4. Statut

• Dokumentem regulującym zasady funkcjonowania każdego funduszu jest jego statut. Statuty publicznych FIZ są publicznie dostępne, zwykle na stronie internetowej towarzystwa zarządzającego danym funduszem. W przypadku FIZ niepublicznych, informacja o miejscach, w których można zapoznać się z treścią statutu funduszu, jest załączana do propozycji nabycia certyfikatów inwestycyjnych. Uczestnik funduszu powinien zawsze zwrócić uwagę na ryzyko zmiany statutu danego funduszu już po nabyciu certyfikatów. Towarzystwo może zmieniać treść statutu zarządzanego funduszu, w tym w zakresie polityki inwestycyjnej, zasad wykupu, uprzywilejowania certyfikatów, wysokości wynagrodzenia za zarządzanie funduszem czy czasu trwania funduszu. Zmiany takie w przypadku funduszy niepublicznych nie wymagają zgody KNF.

5. Sprawozdania finansowe

• Uczestnik niepublicznego FIZ ma prawo do żądania udostępnienia rocznego i półrocznego sprawozdania finansowego funduszu, w tym połączonego sprawozdania funduszu z wydzielonymi subfunduszami oraz sprawozdania jednostkowego subfunduszy, niezwłocznie po ich zbadaniu lub przeglądzie przez biegłego rewidenta. Jeżeli statut funduszu tak stanowi, niepubliczny FIZ, udostępnia pisemnie na żądanie uczestnika funduszu, okresowe informacje o poszczególnych składnikach lokat funduszu. W przypadku FIZ publicznego, fundusz ten okresowo podaje do publicznej wiadomości, zwykle na stronie internetowej towarzystwa, informacje o swojej sytuacji finansowej. Fundusz publikuje raporty kwartalne, półroczne i roczne.

6. Informacje dotyczące wartości aktywów na certyfikat inwestycyjny (WANCI)

• FIZ ma obowiązek ogłaszać, w sposób określony w statucie, wartość aktywów netto na certyfikat inwestycyjny, niezwłocznie po jej ustaleniu. Natomiast wycena aktywów i ustalenie WANCI następują z częstotliwością określoną w statucie, nie rzadziej jednak niż raz na 3 miesiące. Informacje o zmianach WANCI mogą stanowić wartościową informację przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnej, ale należy pamiętać, że wyniki osiągane w przeszłości nie dają żadnej gwarancji uzyskiwania podobnych wyników w przyszłości. Ponadto w przypadku lokat, które nie są notowane na rynkach zorganizowanych istnieje większe ryzyko, iż wycena odbiega od rzeczywistych kwot, które uzyska się z danej lokaty.

Czym ASI różnią się od innych funduszy inwestycyjnych?

ASI może być utworzona w formie spółki akcyjnej, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółki komandytowej lub spółki komandytowo-akcyjnej. Ustawa o funduszach inwestycyjnych nie określa reguł organizacji wewnętrznej ASI i sposobu działania.

Za działalność ASI odpowiada tzw. zarządzający alternatywną spółką inwestycyjną (zarządzający ASI). W przypadku ASI w formie spółek komandytowych i spółek komandytowo-akcyjnych, rolę zarządzającego ASI pełni osobny podmiot – spółka kapitałowa (spółka akcyjna, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółka europejska), będący komplementariuszem spółki.

W przypadku ASI w formie spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, spółka taka łączy rolę alternatywnego funduszu inwestycyjnego oraz zarządzającego ASI (tzw. wewnętrznie zarządzający ASI). W tym przypadku ASI musi spełniać również wymagania ustalone dla zarządzającego ASI.

ASI nie mają szczególnych ustawowych ograniczeń co do dopuszczalnych lokat czy też stosowanych limitów inwestycyjnych. Ograniczenia będą zatem wynikać jedynie z określonych przez zarządzającego ASI regulacji wewnętrznych ASI. ASI powinien jednak być zarządzany zgodnie z zasadami uczciwego obrotu oraz w sposób należycie zabezpieczający interes inwestorów ASI.

Kto może być inwestorem ?

ASI tworzone są dla inwestorów profesjonalnych, którzy z założenia mają większą wiedzę o sposobie funkcjonowania rynków kapitałowych oraz akceptują podwyższone ryzyko inwestycyjne związane z zaangażowaniem kapitałowym w ASI, w tym też potencjalnie ryzyko utraty znacznej części wpłaconych środków, w przypadku braku realizacji założonego przez ASI celu inwestycyjnego.  

W przypadku ASI, które są dystrybuowane w drodze oferty publicznej, i w związku z tym sporządzają prospekt emisyjny, oferta może być kierowana również do inwestorów nieprofesjonalnych. Jednak nawet w tym przypadku, inwestor powinien starannie rozważyć, czy ma wystarczającą wiedzę i doświadczenie, aby ocenić charakter inwestycji w ASI, w tym ryzyka z nią związane oraz czy jego sytuacja finansowa pozwala na poniesienie potencjalnej straty, gdyby ryzyka się ziściły.

Czy ASI są nadzorowane przez KNF ?

Nie.

ASI są tzw. funduszami nieregulowanymi. Ustawa o funduszach inwestycyjnych nie przewiduje szczególnych wymagań dla ASI w zakresie działalności inwestycyjnej. W konsekwencji KNF nie nadzoruje działalności ASI, w tym sposobu realizacji celu inwestycyjnego i polityki inwestycyjnej. KNF np. nie weryfikuje na bieżąco lub okresowo czy ASI lokuje w instrumenty określone w jego regulacjach wewnętrznych oraz czy przestrzega limitów. Ustawa o funduszach inwestycyjnych przewiduje natomiast określone obowiązki co do organizacji wewnętrznej oraz sposobu działalności zarządzającego ASI i w tym zakresie KNF może pełnić nadzór, weryfikując w szczególności czy zarządzający ASI działa w sposób rzetelny i profesjonalny, z zachowaniem należytej staranności i zgodnie z zasadami uczciwego obrotu, a także w najlepiej pojętym interesie zarządzanych alternatywnych spółek inwestycyjnych i ich inwestorów oraz w celu zapewnienia stabilności i bezpieczeństwa rynku finansowego.

Szczegółowe obowiązki dotyczące organizacji i sposobu działalności dotyczą zarządzających ASI działających na podstawie zezwolenia KNF.

W przypadku zarządzających ASI, którzy nie mają zezwolenia KNF, a działają na podstawie wpisu do rejestru prowadzonego przez KNF, brak jest szczegółowych regulacji. Tym samym zdecydowana większość zarządzających ASI na polskim rynku prowadzi działalność bez szczególnych wymogów czy nadzoru ze strony KNF.

• W ten sposób mogą działać zarządzający ASI, którzy zarządzają aktywami o stosunkowo niskiej wartości. Niskie aktywa oznaczają wyrażoną w złotych równowartość kwoty 100 mln euro, a w przypadku gdy zarządzający ASI zarządza wyłącznie spółkami, które nie stosują dźwigni finansowej i w których prawa uczestnictwa mogą być odkupione po co najmniej 5 latach od momentu ich nabycia – wyrażoną w złotych równowartość kwoty 500 mln euro.

• Brak jest szczególnych wymagań, poza obowiązkiem przekazywania określonych informacji do KNF. Informacje te jednak, co do zasady, nie służą ocenie działalności zarządzającego ASI z punktu widzenia indywidualnych inwestorów lecz raczej dla obserwacji całokształtu rynku ASI, w celu oceny ryzyka dla stabilności całego rynku finansowego.